در آستانه هفته دفاع مقدس و در سلسله جلسات اخلاقی «مسیرِ بندگی»، که هر هفته با حضور پرشور علاقه‌مندان در دفتر فقیه عالیقدر حضرت آیت الله حاج شیخ محسن فقیهی(دام ظله) برگزار می‌شود، حجت الاسلام و المسلمین دکتر رفیعی، استاد اخلاق حوزه، به تبیین و تفسیر آیه ۱۰۰ سوره مائده پرداختند. ایشان در آغاز سخنان خود، یاد و خاطره شهدای گرانقدر، به‌ویژه شهدای جنگ تحمیلی، رهبر کبیر انقلاب حضرت امام (ره) و شهدای جنگ تحمیلی اخیر را گرامی داشتند.

استاد اخلاق حوزه، آیه شریفه «قُل لَّا یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیث» را محور بحث قرار داده و به ظرفیت‌های عمیق این آیه برای تحلیل‌های اخلاقی و اجتماعی اشاره نمودند. ایشان به پرسش چرایی مقدم شدن واژه "خبیث" بر "طیب" پاسخ داده و بیان کردند که این امر به دلیل فرض کثرت و غلبه ناپاکی در جامعه است، همان‌گونه که دنباله آیه نیز به آن اشاره دارد: «وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ»؛ یعنی حتی اگر فراوانی ناپاکی شما را به شگفتی وادارد.

استاد سطوح عالی حوزه برای تبیین این مفهوم، به واقعه کربلا اشاره کرده و فرمودند: در کربلا، لشکریان خبیث به بیست یا سی هزار نفر می‌رسیدند، در حالی که یاران طیب و پاک امام حسین (ع) تنها هفتاد، صد یا حداکثر دویست نفر بودند. این آیه به وضوح بیان می‌کند که آن سی هزار نفر با این هفتاد نفر برابر نیستند. ایشان تأکید کردند که این قاعده در طول تاریخ، از دوران حضرت نوح و یونس تا پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، همواره جاری بوده است و تعداد افراد خبیث و ناپاک، غالباً بیش از پاکان بوده است.

ایشان در ادامه با اشاره به اینکه شاید در نگاه اول، این آیه یک گزاره بدیهی را بیان کند، همان‌گونه که نور و ظلمت یکسان نیستند و خباثت و پاکی نیز برابر نخواهند بود، نکته اصلی و پیام آیه را مقدمه‌ای برای جمله بعدی دانستند که می‌فرماید: «فَاتَّقُوا اللَّهَ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ یعنی تقوای الهی پیشه کنید و مراقب خود باشید تا به رستگاری برسید. استاد رفیعی اولین درس از این آیه را این دانستند که اگر در جامعه‌ای گناه، خباثت و منکر فراوان شد، این امر مجوزی برای همرنگ شدن با جماعت نیست. ایشان با اشاره به پاسخ دوزخیان در قیامت که می‌گویند: «کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ»، تأکید کردند که انسان نباید به کثرت گناه و فساد در محیط اطراف خود توجه کند. ایشان با مثالی گویا، وضعیت را به رانندگی در جاده‌ای یک‌طرفه تشبیه کردند که صدها خودرو در مسیر خلاف حرکت می‌کنند، اما عمل صحیح آن است که شما به تنهایی در مسیر درست باقی بمانید، زیرا حقانیت با شماست.

وی در ادامه سخنان خود در این جلسه اخلاق گفتند: برای فهم دقیق‌تر منظور آیه از «خبیث» و «طیب»، به پنج مصداق اشاره می کنیم که مفسر بزرگ، ملامحسن فیض کاشانی، در تفسیر «صافی» به آن‌ها پرداخته است: ۱- افراد: انسان‌های ناپاک با انسان‌های پاک برابر نیستند. ۲- اقوال: سخنان زشت و ناپسند با سخنان نیکو و پاکیزه یکسان نیستند. ۳- اعتقادات: عقاید فاسد و ناپاک با باورهای پاک و الهی مساوی نیستند. ۴- اموال: مال حرام و خبیث با مال حلال و طیب برابر نیست. ۵- اعمال: کردار زشت و ناپسند با اعمال صالح و پاکیزه یکسان نیست.

حجت الاسلام و المسلمین رفیعی نکته بسیار مهم و خطرناک را زمانی دانستند که فرد خبیث، خود را طیب و پاک بپندارد. ایشان با ذکر تلاوت آیات ۱۷۸ و ۱۷۹ سوره آل عمران توسط امام حسین (ع) در شب عاشورا، به‌ویژه بخش «حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ»، به پاسخ وقیحانه شمر اشاره کردند که می‌گفت: «ما پاکان هستیم و شما ناپاکانید!» ایشان این مصیبت را با آیه قرآن درباره منافقان مقایسه کردند: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ»، و تأکید کردند که بزرگترین خطر آن است که مفسد، خود را مصلح بداند و شغال، خود را طاووس بپندارد. الان هم می بینیم که ترامپ با این همه جنایت و حمایت از جنگ ها، خود را کاندیدای جایزه صلح نوبل و صلح طلب می داند.

ایشان در ادامه، با استناد به آیات متعدد قرآن کریم، به توضیح مصادیق دیگر «خبیث» و «طیب» پرداختند: در مورد اعتقادات، قرآن «کلمه طیبه» را به درختی پاک با ریشه‌های استوار و «کلمه خبیثه» را به درختی ناپاک که از زمین کنده شده تشبیه می‌کند. در باب اقوال و سخنان، خداوند می‌فرماید مؤمنان به سوی سخن پاکیزه هدایت می‌شوند. در حوزه اموال، آیات متعددی بر مصرف و انفاق از اموال پاک و حلال تاکید دارند. و سرانجام درباره اعمال، قرآن یکی از وظایف پیامبر (ص) را حلال کردن پاکیزه‌ها و حرام کردن ناپاکی‌ها معرفی می‌کند.

استاد رفیعی، در بخش دیگری از سخنان خود، خبیث و طیب را به دو قسم مادی و معنوی تقسیم کردند و گفتند: قرآن از «ذریه طیبه»، «مساکن طیبه» و «کلمه طیبه» سخن می‌گوید که همگی جنبه معنوی دارند. ایشان وظیفه عالمان دین و درس‌های اخلاق را تبیین آثار اعمال خبیث مانند دروغ، غیبت و حسد برای مردم دانستند.

در پایان این جلسه، حجت الاسلام و المسلمین رفیعی ملاک تشخیص خبیث از طیب را در سه راه اصلی خلاصه کردند: ۱- شرع: هر آنچه شارع مقدس به آن امر کرده، «معروف» و «طیب» و هرآنچه از آن نهی کرده، «منکر» و «خبیث» است. ۲- عقل سلیم: عقل برهانی که از اسارت هوای نفس آزاد باشد، به‌خوبی قادر به تشخیص خیر و شر و پاکی و ناپاکی است. ۳- روایات: احادیثی مانند حدیث «لشکریان عقل و جهل» یا «خطبه متقین» که صفات طیب و خبیث را برای ما برشمرده‌اند.

لازم بذکر است که سلسله جلسات اخلاقی «مسیرِ بندگی» سه شنبه شب هر هفته در دفتر حضرت آیت الله فقیهی برگزار می گردد.